Shu sababli, badanga shikast yetkazilgan har bir holda JPK 173-moddasi birinchi qismining 1-bandi talabiga ko‘ra sud-tibbiyot ekspertizasi tayinlanishi va o‘tkazilishi shart bo‘lib, uning xulosasi sud tomonidan qayd etilgan Qoidalar va ishning boshqa materiallari asosida (JPK
187-moddasi) baholanishi lozim.
Oilaviy (maishiy) ruhiy zo‘ravonlik deganda, kundalik birgalikdagi hayot (turmush)da oilaning bir yoki bir guruh a’zolari tomonidan boshqa bir a’zosining sha’ni va qadr-qimmatini tahqirlash, ularni shaxsiy, mulkiy huquqlarini amalga oshirishni cheklash, ta’lim olish, sog‘liqni saqlash, mehnatga oid huquqini amalga oshirishga to‘sqinlik qilish, yaqin qarindoshlaridan ajratib qo‘yish, mulkiga shikast yetkazish, nobud qilish, hayoti yoxud sog‘lig‘i uchun xavfli bo‘lgan zo‘rlik ishlatish bilan qo‘rqitish tushunilishi lozim. 3. Jinoyat kodeksi 104—110-moddalari bo‘yicha javobgarlik aybdorda mazkur moddalar dispozitsiyasida ko‘rsatilgan shikastni boshqa bir odamga huquqqa xilof ravishda yetkazishga nisbatan qasd (to‘g‘ri yoki egri) mavjud bo‘lgandagina kelib chiqadi.
4. Badanga har qanday og‘irlik darajasida qasddan yetkazilgan shikast uchun javobgarlik aybdorning qilmishi bilan kelib chiqqan, JK 104 —110, 1261-moddalarida ko‘rsatilgan oqibatlar o‘rtasida sababiy bog‘lanish mavjud bo‘lishini taqozo etadi. Agar mazkur oqibatlar, garchi ular aybdorning huquqqa xilof harakatlari bilan bog‘liq bo‘lsada, biroq organizmning individual xususiyatlari yoki ko‘rsatilgan tibbiy yordam tegishlicha bo‘lmaganligi, jabrlanuvchining unga yetkazilgan ziyon og‘irlashishiga sabab bo‘lgan o‘z harakatlari, aybdorning qasdi bilan qamrab olinmagan boshqa holatlar tufayli kelib chiqqan bo‘lsa, qilmishni Jinoyat kodeksining ko‘rsatilgan moddalari bilan kvalifikatsiya qilish uchun asoslar bo‘lmaydi.
5. Sudlarga tushuntirilsinki, JK 104,
105,
109-moddalari birinchi qismlarida qayd etilgan badanga yetkaziladigan turli darajadagi shikast belgilari doirasi qat’iydir. Bunda badanga yetkazilgan shikast muayyan darajadagi og‘irlikka taalluqliligini e’tirof etish uchun ulardan bittasi yetarli bo‘ladi. Agar badanga yetkazilgan shikast og‘ir, o‘rtacha og‘ir yoki yengil xususiyatga ega ekanligini ko‘rsatuvchi bir necha belgi mavjudligi aniqlansa, shaxsni jinoyat ishida ayblanuvchi tariqasida ishtirok etishga jalb qilish to‘g‘risidagi qarorda hamda sud hukmida ularning barchasi bayon etilishi shart.
6. Sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, JK 104-moddasining birinchi qismi, 126
1-moddasining
oltinchi qismida ko‘rsatilgan badanning tuzalmaydigan darajada xunuklashishi deganda, jarrohlik aralashuvisiz bartaraf etib bo‘lmaydigan inson qiyofasiga yoqimsiz, seskantiradigan ko‘rinish beruvchi jarohat (jumladan, mexanik ta’sir, olov, agressiv moddalar va h.k.lar ta’sirida yuz simmetriyasining, mimikaning buzilishi, chuqur chandiqlar, kertiklar paydo bo‘lishi, badanning yara bosishi, burun, lab, quloqning ajratilishi va boshqa nuqsonlar) tushunilishi lozim.
8. Sudlarga tushuntirilsinki, JK 104-moddasi ikkinchi qismining “b” bandi, 105-moddasi ikkinchi qismining
“v” bandi bilan o‘z xizmat yoki fuqarolik burchini bajarishi munosabati bilan shaxsga yoki uning yaqin qarindoshlariga bunday shaxs tomonidan o‘z xizmat faoliyati yoki fuqarolik burchini bajarishga to‘sqinlik qilish, shuningdek bunday faoliyat uchun o‘ch olish maqsadida qasddan og‘ir yoki o‘rtacha og‘ir shikast yetkazgan aybdorning harakatlari kvalifikatsiya qilinishi lozim.
Fuqarolik burchini bajarish deganda, jumladan, insonning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarida mustahkamlangan majburiyatlarni bajarishga qaratilgan har qanday qonuniy faoliyati tushuniladi.
9. Badanga qasddan yetkazilgan og‘ir yoki o‘rtacha og‘ir shikastni o‘ta shafqatsizlik bilan yetkazilgan deb tegishlicha JK 104-moddasi ikkinchi qismining “v” bandi, 105-moddasi ikkinchi qismining
“g” bandi, 126
1-moddasi beshinchi qismining
“v” bandi, 126
1-moddasi yettinchi qismining
“v” bandi bo‘yicha kvalifikatsiya qilish uchun aybdorda jabrlanuvchiga bunday shikastni alohida jismoniy yoki ruhiy azob beruvchi usulda yetkazishga nisbatan qasd mavjud bo‘lganligini aniqlash lozim.
O‘ta shafqatsizlik, jumladan badanga og‘ir yoki o‘rtacha og‘ir shikast yetkazishga sabab bo‘lgan azoblash va qiynashda namoyon bo‘ladi. Bunda azoblash deganda, uzoq vaqt ovqat, suv yoki issiqlikdan mahrum qilish kabi xo‘rlovchi harakatlar, yoxud insonni sog‘liq uchun ziyon yetkazuvchi sharoitga solish yoki unda qoldirish va h.k. tushunilishi lozim. Qiynash deganda, ko‘p marta yoki uzoq vaqt davomida og‘riq yetkazuvchi, jumladan, muttasil do‘pposlash, chimchilash, kesish, o‘tmas yoki o‘tkir-sanchiluvchi (kesuvchi) predmetlar bilan ko‘p sonli, biroq chuqur bo‘lmagan jarohatlar yetkazish, elektr yoki termik omillar orqali ta’sir ko‘rsatish va h.k. bilan bog‘liq harakatlar tushunilishi lozim. 12. Badanga qasddan bezorilik tuyg‘usida yetkazilgan og‘ir shikast JK 104-moddasi ikkinchi qismining “e” bandi bilan kvalifikatsiya qilinadi va JK
277-moddasi bilan qo‘shimcha kvalifikatsiya qilishni talab etmaydi. Agar aybdor mazkur jinoyatdan tashqari yana bezorilik jinoyati belgilari mavjud boshqa harakatlarni sodir etgan bo‘lsa, qilmish JK 104-moddasi ikkinchi qismining
“e” bandi va
277-moddasining tegishli qismida ko‘rsatilgan jinoyatlar majmui bo‘yicha kvalifikatsiya qilinishi lozim.
13. Badanga qasddan yetkazilgan og‘ir, o‘rtacha og‘ir shikastni millatlararo yoki irqiy adovat zamirida yetkazilgan (JK 104-moddasi ikkinchi qismining “j” bandi, 105-moddasi ikkinchi qismining
“j” bandi bo‘yicha) deb kvalifikatsiya qilish uchun aybdor tomonidan bunday harakatlar boshqa motivlarda (masalan, muayyan jabrlanuvchiga nisbatan rashk, o‘ch olish, shaxsiy kelishmovchilik munosabati tufayli) emas, balki aynan ushbu bandda nazarda tutilgan motivda sodir etilganligi aniqlanishi lozim.
Ayni paytda, sudlar shuni nazarda tutishlari kerakki, aybdor tomonidan muqaddam boshqa jinoyat sodir etilgan bo‘lib, uning tarkibiy qismini qasddan og‘ir, o‘rtacha og‘ir shikast yetkazish tashkil etilganligi (masalan, shaxs muqaddam bosqinchilik, terrorizm, bezorilik, harbiy xizmatchilar o‘rtasida o‘zaro munosabatlarga oid ustav qoidalarini buzish va h.k. jinoyatlarni sodir etgan bo‘lsa) qilmishni JK 104-moddasi uchinchi qismining “b” bandi, 105-moddasi ikkinchi qismining
“k” bandi, 126
1-moddasi beshinchi qismining
“j” bandi, 126
1-moddasi sakkizinchi qismining
“b” bandi bilan takroriylik belgisi bo‘yicha kvalifikatsiya qilish uchun asos bo‘lmaydi.
21. JK 104-moddasi ikkinchi yoki
uchinchi qismlari, 105-moddasi
ikkinchi qismining ikki va undan ortiq bandlarida, 126
1-moddasi
beshinchi,
yettinchi yoki
sakkizinchi qismlarining ikki va undan ortiq bandlarida nazarda tutilgan kvalifikatsiya belgilari mavjud bo‘lgan holda badanga qasddan og‘ir, o‘rtacha og‘ir shikast yetkazish ushbu bandlarning barchasi bilan kvalifikatsiya qilinadi. Bunday hollarda jazo bir necha kvalifikatsiya belgisi mavjudligi hisobga olingan holda tayinlanishi lozim.
Aybdorning harakatlarida JK 104-moddasining ham ikkinchi ham uchinchi qismlarida, 126
1-moddasi
ikkinchi — sakkizinchi qismlarida ham nazarda tutilgan kvalifikatsiya belgilari mavjud bo‘lgan hollarda, barcha qilmish JK 104-moddasining
uchinchi qismi, 126
1-moddasining
sakkizinchi qismi bo‘yicha kvalifikatsiya qilinishi lozim bo‘lib, biroq shaxsni jinoyat ishida ayblanuvchi tariqasida ishtirok etishga jalb etish to‘g‘risidagi qarorda va hukmda barcha kvalifikatsiya belgilari ko‘rsatilishi shart.
Ayblanuvchiga, tegishlicha JK 104-moddasi ikkinchi yoki
uchinchi qismlari, 105-moddasi
ikkinchi qismining ikki va undan ortiq bandlarida, 126
1-moddasi
beshinchi,
yettinchi yoki
sakkizinchi qismlarining ikki va undan ortiq bandlarida nazarda tutilgan kvalifikatsiya belgilari mavjud bo‘lgan holda badanga qasddan og‘ir, o‘rtacha og‘ir shikast yetkazganligi yuzasidan ayb qo‘yilib, biroq ulardan ayrimlari o‘z tasdig‘ini topmasa, hukmning tavsif qismida u yoki bu bandlar bo‘yicha ayblov asossiz deb topilganligi to‘g‘risida motivlar keltirilib, xulosa qilinishining o‘zi yetarli.
23. Sudlarga tushuntirilsinki, kuchli ruhiy hayajonlanish holatida, zaruriy mudofaa yoki ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlash choralari chegarasidan chetga chiqib, badanga qasddan og‘ir yoki o‘rtacha og‘ir shikast yetkazish, hatto JK 104-moddasi uchinchi qismida, 126
1-moddasi
sakkizinchi qismida ko‘rsatilgan aybni og‘irlashtiruvchi belgilar mavjud bo‘lgan taqdirda ham tegishlicha JK
104,
105,
1261-moddasi bilan kvalifikatsiya qilinishi mumkin emas. Bunday harakatlar, jumladan, ular ehtiyotsizlik orqasida o‘limga sabab bo‘lgan holda ham tegishlicha JK
106,
107,
108-moddalari bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim.
25. Aybdorning harakatlarini JK 110-moddasi bilan kvalifikatsiya qilish uchun do‘pposlash yoki qiynash xususiyatiga ega bo‘lgan boshqa harakatlar qasddan, muttasil, ya’ni jabrlanuvchiga jismoniy yoki ruhiy azob berish maqsadida yagona qasd bilan qamrab olingan va kamida uch marta sodir etilganligi aniqlanishi lozim.