Xo‘jalik sudida nizolarni hal qilish korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning mulkchilik shaklidan, qayerda joylashganligi, kimga bo‘ysunishidan qat’i nazar, fuqarolarning esa — jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeyidan, shuningdek boshqa holatlardan qat’i nazar qonun va sud oldida tengligi asosida amalga oshiriladi. Xo‘jalik sudi nizolarni O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlari, boshqa qonun hujjatlari, shuningdek O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari asosida hal qiladi.
Ushbu Kodeks 17-moddasining 1 va
3-bandlarida ko‘rsatilgan asoslarga muvofiq prokuror, ekspert, sud majlisi kotibi va tarjimon ishni ko‘rishda ishtirok etishi mumkin emas va ular rad qilinishi lozim.
Ushbu Kodeksning 17 va
18-moddalarida ko‘rsatilgan holatlar mavjud bo‘lsa, sudya, prokuror, ekspert, sud majlisi kotibi, tarjimon o‘zini o‘zi rad qilish haqida ariza berishlari shart. Ishda ishtirok etuvchi shaxslar ham shu asoslarga ko‘ra rad qilish haqida ariza berishlari mumkin.
4) ushbu Kodeksning 15519-moddasida ko‘rsatilgan korporativ nizolar bo‘yicha ishlar, bundan mehnatga oid nizolar mustasno.
Ushbu modda birinchi qismining 4-bandida ko‘rsatilgan ishlar nizo vujudga kelgan huquqiy munosabatlar ishtirokchisi tashkilotlar yoki jismoniy shaxslar bo‘lishidan qat’i nazar, xo‘jalik sudi tomonidan ko‘rib chiqiladi.
Xo‘jalik sudlari ushbu moddaning birinchi qismida sanab o‘tilgan ishlarni ushbu Kodeksning 201-202-boblarida ko‘rsatilgan istisno va qo‘shimchalar bilan birgalikda xo‘jalik sudlov ishlarini yuritishning umumiy qoidalariga binoan ko‘rib chiqadi.
Ushbu Kodeksning 27 va
28-moddalarida belgilangan sudlovga tegishlilik taraflarning roziligi bilan o‘zgartirilishi mumkin.
Ishda ishtirok etuvchi shaxslar ish materiallari bilan tanishish, ulardan ko‘chirmalar olish, nusxa ko‘chirish, rad qilish to‘g‘risida arz qilish, dalillar taqdim etish, dalillarni tekshirishda ishtirok etish, savollar berish, iltimosnomalar kiritish, arz qilish, xo‘jalik sudiga og‘zaki va yozma tushuntirishlar berish, ishni ko‘rish davomida tug‘iladigan barcha masalalar bo‘yicha o‘z vajlarini, xulosalarini taqdim qilish, ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarning iltimosnomalari, vajlariga e’tiroz bildirish, sud hujjatlari ustidan shikoyat qilish (protest keltirish) hamda ushbu Kodeksda ularga berilgan boshqa protsessual huquqlardan foydalanish huquqiga egadirlar. Ekspert: ushbu Kodeksning 17 va
18-moddalarida nazarda tutilgan asoslar mavjud bo‘lgan taqdirda o‘zini o‘zi rad etishi haqida darhol arz qilishi; o‘ziga taqdim etilgan tekshirish obyektlarini har tomonlama va to‘liq tekshirishdan o‘tkazishi, o‘z oldiga qo‘yilgan savollar yuzasidan asosli va xolisona yozma xulosa berishi; xo‘jalik sudining chaqiruviga binoan sud majlisida shaxsan ishtirok etish uchun kelishi; o‘zi o‘tkazgan ekspertiza xususida ko‘rsatuvlar berishi va o‘zi bergan xulosani tushuntirish uchun qo‘shimcha savollarga javob berishi; ekspertizani o‘tkazishi munosabati bilan o‘ziga ma’lum bo‘lib qolgan ma’lumotlarni oshkor qilmasligi; taqdim etilgan tekshirish obyektlari va ish materiallarining saqlanishini ta’minlashi; sud muhokamasi vaqtida tartibga rioya qilishi shart.
Xo‘jalik sudida ish yuritish vakolatlari vakilga uni vakil qilgan shaxs nomidan barcha protsessual harakatlarni amalga oshirish huquqini beradi, da’vo arizasini imzolash, ishni hakamlik sudiga topshirish, da’vo talablaridan qisman yoki butunlay voz kechish va da’voni tan olish, da’vo predmetini yoki asosini o‘zgartirish, kelishuv bitimini tuzish, vakolatlarni boshqa shaxsga topshirish (ishonib topshirish), sud hujjati ustidan shikoyat qilish, protest keltirish to‘g‘risidagi arizani imzolash, sud hujjatining majburiy tartibda ijro etilishini talab qilish, undirilgan mol-mulk yoki pulni olish bundan mustasno. Vakilning ushbu moddada ko‘rsatib o‘tilgan harakatlarning har birini amalga oshirishga bo‘lgan vakolatlari vakil qilayotgan shaxs bergan ishonchnomada maxsus nazarda tutilgan bo‘lishi kerak. Xulosada: ekspertiza o‘tkazilgan sana va joy; ekspertizani o‘tkazish asosi; ekspertizani tayinlagan sudya to‘g‘risida ma’lumotlar; ekspert (familiyasi, ismi, otasining ismi, ma’lumoti, ixtisosligi, ish staji, ilmiy darajasi, ilmiy unvoni, egallab turgan lavozimi) va ekspertizani o‘tkazish topshirilgan tashkilot haqida ma’lumotlar; ekspertning bila turib noto‘g‘ri xulosa berganligi, xulosa berishni rad etganligi yoki bu ishdan bo‘yin tovlaganligi uchun jinoiy javobgarlik to‘g‘risida ogohlantirilganligi; ekspertning oldiga qo‘yilgan savollar; ekspertga taqdim etilgan tekshirish obyektlari va ish materiallari; ekspertiza o‘tkazilayotganda hozir bo‘lgan shaxslar haqida ma’lumotlar; qo‘llanilgan usullar ko‘rsatilgan holda tekshirishlarning mazmuni va natijalari, shuningdek bu tekshirishlar, agar ekspertlar komissiyasi ishlagan bo‘lsa, kim tomonidan o‘tkazilganligi; tekshirish natijalarining baholanishi, qo‘yilgan savollarga berilgan asosli javoblar; ish uchun ahamiyatga molik bo‘lgan va ekspertning tashabbusiga ko‘ra aniqlangan holatlar ko‘rsatilishi lozim. Ushbu moddaning birinchi qismi 2 va
3-bandlarida ko‘rsatilgan choralarga rioya etmaganlik uchun tashkilotlar va fuqarolardan respublika budjeti daromadiga quyidagicha jarima undiriladi:
O‘zlariga nisbatan jarima solish masalasi ko‘rilayotgan shaxslarga majlis vaqti va joyi to‘g‘risida ushbu Kodeksning 124-moddasida nazarda tutilgan tartibda xabar qilinadi. Tegishli tarzda xabar berilgan shaxsning kelmasligi jarima solish masalasini ko‘rishga to‘sqinlik qilmaydi.
2) ariza ushbu Kodeksning 104-moddasida belgilangan talablarga rioya qilmagan holda berilgan bo‘lsa;
1) da’vo arizasining ushbu Kodeksning 112-moddasida belgilangan shakli va mazmuniga rioya qilinmagan bo‘lsa;
Ushbu Kodeks 1551-moddasining birinchi va
ikkinchi qismlarida nazarda tutilgan talablarga va ushbu modda qoidalariga rioya etilmagan taqdirda, hakamlik sudining hal qiluv qarorini bekor qilish to‘g‘risidagi ariza ushbu Kodeksning
118-moddasida nazarda tutilgan qoidalarga binoan arizachiga qaytariladi.
Xo‘jalik sudi ishni sud majlisida ko‘rib chiqayotganda hakamlik sudining hal qiluv qarorini bekor qilish uchun ushbu Kodeksning 1554-moddasida nazarda tutilgan asoslar mavjudligi yoki mavjud emasligini bayon qilingan talablar va e’tirozlarni asoslash uchun sudga taqdim etilgan dalillarni tekshirish yo‘li bilan aniqlaydi.
Ushbu Kodeksning 1556-moddasida nazarda tutilgan talablar va ushbu modda qoidalari buzilgan holda berilgan hakamlik sudining hal qiluv qarorini majburiy ijro etish uchun ijro varaqasi berish to‘g‘risidagi ariza ushbu Kodeksning
118-moddasida nazarda tutilgan qoidalarga binoan arizachiga qaytariladi.
Agar hakamlik sudining hal qiluv qarorini bekor qilish to‘g‘risidagi ariza ushbu Kodeks 1551-moddasining ikkinchi qismida ko‘rsatilgan xo‘jalik sudining ish yurituvida bo‘lsa, mazkur hal qiluv qarorini majburiy ijro etish uchun ijro varaqasi berish to‘g‘risidagi ariza ko‘rib chiqilayotgan xo‘jalik sudi hakamlik sudining hal qiluv qarorini majburiy ijro etish uchun ijro varaqasi berish to‘g‘risidagi arizani ko‘rib chiqishni qarzdorning iltimosnomasiga binoan keyinga qoldirishi mumkin.
Ushbu moddada, shuningdek ushbu Kodeksning 15515-moddasida nazarda tutilgan talablarni buzgan holda berilgan huquqiy ta’sir chorasini qo‘llash to‘g‘risidagi ariza ushbu Kodeksning
118-moddasida nazarda tutilgan qoidalar bo‘yicha arizachiga qaytariladi.
Da’vo arizasiga ushbu Kodeksning 114-moddasida nazarda tutilgan hujjatlar, shuningdek yuridik shaxsning davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligini tasdiqlovchi va uning joylashgan yeri (pochta manzili) haqidagi ma’lumotlar ko‘rsatilgan hujjat ilova qilinadi.
Shikoyat bergan (protest keltirgan) shaxs ushbu moddaning birinchi qismidagi 1,
2,
3-bandlarda ko‘rsatilgan holatlar bartaraf etilganidan keyin xo‘jalik sudiga apellatsiya shikoyati (protesti) bilan umumiy tartibda yana murojaat qilishga haqli.
Sud shikoyatdan voz kechishni ushbu Kodeks 40-moddasining to‘rtinchi qismida nazarda tutilgan asoslar bo‘yicha rad etib, ishni apellatsiya tartibida ko‘rib chiqishga haqli.
5) hal qiluv qarorini bekor qilishga va ushbu Kodeks 170-moddasining ikkinchi qismida nazarda tutilgan asoslar mavjud bo‘lgan taqdirda ishni yangidan ko‘rish uchun yuborishga haqli.
Ushbu modda birinchi qismining 1,
2,
3,
4,
6-bandlarida ko‘rsatilgan holatlar bartaraf etilgach, shikoyatni (protestni) bergan shaxs kassatsiya shikoyati (protesti) bilan xo‘jalik sudiga umumiy tartibda yana murojaat qilishga haqli.
Sud shikoyatdan voz kechishni ushbu Kodeks 40-moddasining to‘rtinchi qismida nazarda tutilgan asoslar bo‘yicha rad etib, ishni kassatsiya tartibida ko‘rishga haqli.
3) birinchi instansiyaning hal qiluv qarorini, ushbu Kodeks 188-moddasining uchinchi qismida nazarda tutilgan asoslar mavjud bo‘lgan taqdirda, bekor qilish hamda ishni hal qiluv qarori bekor qilingan xo‘jalik sudi instansiyasiga yangidan ko‘rish uchun yuborishga;
O‘zbekiston Respublikasi xo‘jalik sudlarining qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qarorlari va qarorlari ushbu Kodeksning 193-moddasida ko‘rsatilgan mansabdor shaxslarning protestlari bo‘yicha nazorat tartibida qayta ko‘rilishi mumkin, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Rayosatining qarorlari bundan mustasno.
Nazorat tartibida protest keltirish to‘g‘risidagi ariza mazmunan ushbu Kodeks 177-moddasining birinchi qismi talablariga muvofiq bo‘lishi lozim. Arizaga sudning hal qiluv qarori nusxasi, agar ish apellatsiya, kassatsiya tartibida ham ko‘rib chiqilgan bo‘lsa, apellatsiya, kassatsiya instansiyasi sudlarining qarorlari nusxalari ham ilova qilinadi.
Ushbu Kodeksning 193-moddasida ko‘rsatilgan shaxslar protest keltirgan taqdirda O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi tegishli hal qiluv qarorining, qarorning ijrosini nazorat tartibida ish yuritish tamomlangunga qadar to‘xtatib turishi mumkin.
Ushbu Kodeksning 193-moddasida ko‘rsatib o‘tilgan mansabdor shaxslar nazorat tartibida protest keltirishga asoslar mavjudligi masalasini hal etish uchun ishni tegishli xo‘jalik sudidan talab qilib olishga haqli.
Protest keltirish uchun asoslar mavjud bo‘lganda ushbu Kodeksning 193-moddasida ko‘rsatilgan mansabdor shaxs protest keltiradi va uni ish bilan birga ishni nazorat tartibida ko‘ruvchi sudga yuboradi.
Binolarga, inshootlarga, yer uchastkalariga nisbatan mulk huquqini tan olish, binolar, inshootlar, yer uchastkalarini o‘zganing qonunsiz egaligidan talab qilib olish, mulkdorning yoki qonuniy egalik qiluvchining huquqlari buzilishini bartaraf etish bilan bog‘liq ishlar, basharti egalik qilishdan mahrum etish bilan bog‘liq bo‘lmasa, bino, inshoot, yer uchastkasi joylashgan joyda ko‘riladi. (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1997-y., 9-son, 234-modda; 1998-y., 5-6-son, 102-modda; 2001-y., 1-2-son, 11-modda; 2002-y., 9-son, 165-modda; 2003-y., 9-10-son, 149-modda; O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2006-y., 28-29-son, 261-modda; 2007-y., 31-32-son, 315-modda; 2008-y., 40-41-son, 406-modda; 52-son, 513-modda; 2009-y., 3-son, 9-modda; 2010-y., 22-son, 174-modda; 2011-y., 16-son, 162-modda; 2012-y., 38-son, 433-modda; 2013-y., 18-son, 233-modda, 41-son, 543-modda; 2014-y., 20-son, 222-modda, 36-son, 452-modda; 2015-y., 33-son, 439-modda, 52-son, 645-modda; 2017-y., 15-son, 242-modda, 24-son, 487-modda)